พิพิธภัณฑ์ที่มี “ชีวิต” ชุมชนป้อมมหากาฬ

สวัสดีครับ เมื่อกลางเดือนที่แล้ว (สิงหาคม 2559) ผมได้รับโอกาสจากเว็บไซต์แห่งหนึ่ง ให้ไปทำ Assignment ถ่ายทอดเรื่องราวการท่องเที่ยวของเมืองกรุงเทพฯ ผ่านมุมมองของนักท่องเที่ยว วันแรกๆของการทำงาน ด้วยความที่ไม่ใช่คนในพื้นที่ ไม่ทราบว่ามีอะไรน่าสนใจที่ควรจะนำเสนอออกไปบ้าง ซึ่งผมอยากได้อะไรที่มัน local ที่ฝรั่งยังไม่เคยเห็น ผมเลยตัดสินใจเดินครับเพื่อที่จะได้เห็นอะไรชัดขึ้น

ป้อมมหากาฬ

ผมพบเจอกับชุมชนแห่งนี้โดยบังเอิญ ตอนเดินผ่านป้อมมหากาฬ เห็นป้ายติดด้านนอกว่า “พิพิธภัณฑ์ที่มีชีวิต” จึงเกิดความสงสัย และคิดว่าต้องมีอะไรน่าสนใจแน่ๆ ทันทีที่เดินผ่านประตูเข้าไปหลังกำแพง เหมือนพบเจอกับอีกโลกหนึ่งที่ไม่เคยเห็นในกรุงเทพฯมาก่อน มีทั้งความร่มรื่นและความเงียบสงบแบบชาวบ้านๆ บ้านเรือนเป็นบ้านไม้โบราณหลังเก่าๆ ซึ่งแต่ละหลังก็มีประวัติความเป็นมา บางหลังเป็นบ้านช่างทอง บางหลังเป็นวีคลิเกแห่งแรกของกรุงเทพฯ บางหลังมีอายุมากถึง 200 ปี

บ้านไม้โบราณ อายุ 200 ปี

ตรงกลางชุมชน มีลานกิจกรรม สำหรับทำกิจกรรมต่างๆของชุมชน บางวันจะมีการแสดงของโขนเด็ก หรือการแสดงอื่นๆ แต่น่าเสียดายในวันที่ผมไป ทางชุมชนกำลังบูรณะซ่อมแซมหลายอย่าง เลยงดกิจกรรมการแสดงชั่วคราว มีแต่กิจกรรมสำหรับเด็กๆในชุมชน ที่มีผู้อาสาเข้ามาสอนถ่ายภาพ พร้อมกับนำอุปกรณ์มาให้น้องๆได้ใช้ด้วย

เด็กๆกำลังฟังคำชีแจงจากผู้นำชุมชน ก่อนออกไปถ่ายภาพข้างนอก

เท่าที่เข้ามาสัมผัสไม่นานก็สัมผัสได้ถึงความเหนียวแน่นของชุมชน แต่น่าเสียดายที่ชุมชนแห่งนี้กำลังจะถูกรื้อถอน เพื่อนำพื้นที่ไปทำเป็นสวนสาธารณะ ซึ่งเป็นเรื่องที่น่าเศร้ามาก เพราะชุมชนแห่งนี้ เป็นชุมชนแห่งเดียวในกรุงเทพฯ ที่ยังคงหลงเหลือกลิ่นอายความเป็นพระนครสมัยเก่าอยู่ การรื้อถอนชุมชนแห่งนี้เท่ากับเป็นการทำลายหลักฐานทางประวัติศาสตร์ชิ้นสำคัญ ที่ชุมชนแห่งนี้พยายามอนุรักษ์และหวงแหนมาตลอด

นักท่องเที่ยวกำลังเดินชมพิพิธภัณฑ์ที่มีชีวิต

อย่างไรก็ตาม ผมขอเอาใจช่วยผู้ที่อาศัยอยู่ในชุมชนแห่งนี้ ให้ผ่านพ้นเรื่องราวร้ายๆไปด้วยดี และขอให้ปาฏิหารย์มีจริง ขอให้รัฐเห็นความสำคัญของการอนุรักษ์โบราณสถานแห่งนี้ให้ลูกหลานได้ศึกษาและสืบทอดต่อไปด้วยครับ

“ทุ่งเศรษฐี”

ณัฐวุฒิ เจริญไชย…เรื่องและภาพ

ชื่อภาพ : สถาน
แนวคิด : คำว่า “สถาน” ในที่นี้หมายถึง พุทธสถาน คือ สถานที่ของชาวพุทธ และมหารัตนเจดีย์ศรีไตรโลกธาตุ เป็นพุทธสถานสำคัญของวัดทุ่งเศรษฐี

ระยะหลังๆมานี้หลายคนคงคุ้นชื่อ “วัดทุ่งเศรษฐี” กันพอสมควร เนื่องจากถูกโหวตให้เป็น ๑ ใน ๑๐ วัดที่สวยที่สุดในประเทศไทย วันนี้ผมจะพามารู้จักกับ “ทุ่งเศรษฐี” ในอีกมุมหนึ่งกันครับ ก่อนอื่นเรามาทราบข้อมูลของวัดนี้คร่าวๆก่อนครับ

วัดทุ่งเศรษฐี ตั้งอยู่ในตำบลพระลับ อำเภอเมือง จังหวัดขอนแก่น ถูกสร้างขึ้นโดย “หลวงตาอ๋อย” หรือที่รู้จักกันในนามหลวงตาย่ามแดง เนื่องจากท่านสะพายย่ามสีแดงเป็นประจำ “หลวงตาอ๋อย” ท่านเป็นฆารวาสที่เคยบวชเป็นพระ พอสึกออกมาก็ยังฝึกปฏิบัติธรรมอยู่ในครรลองของพระพุทธศาสนาอยู่ ลูกศิษย์ลูกหาที่ยังเคารพนับถือท่านก็ยังคงเรียกท่านว่า “หลวงตาอ๋อย” เช่นเคย

ชื่อภาพ : พุทธ
แนวคิด : “พุทธ” หมายถึง พระพุทธเจ้า หรืออีกนัยหนึ่งก็หมายถึง พระพุทธศาสนาได้ด้วย ผมเลือกภาพพระสงฆ์ซึ่งเป็นตัวแทนของพระพุทธเจ้าในการเผยแผ่พระพุทธศาสนา เข้ามาช่วยในการเล่าเรื่อง

แรกเริ่มเดิมที หลวงตาอ๋อยเพียงต้องการสร้างสถานที่นี้ไว้เป็นที่ปฏิบัติธรรมของตนเองเท่านั้น โดยเริ่มจากที่ดินของตัวเองเพียง ๕ ไร่ หลังจากนั้นลูกศิษย์ลูกหาก็ช่วยกันรวบรวมเงินซื้อที่ดินเพิ่มเพื่อสร้างวัด จนปัจจุบันมีเนื้อที่ ๗๓ ไร่ เหตุที่ตั้งชื่อวัดนี้ว่า “วัดทุ่งเศรษฐี” ก็เพราะว่า หลวงตาท่านดำริว่า วัดแห่งนี้ถูกสร้างขึ้นโดยเศรษฐี ทั้งเศรษฐีน้อย เศรษฐี ใหญ่ รวมถึงว่าที่เศรษฐี ดังนั้นจึงตั้งชื่อวัดแห่งนี้ว่า “วัดทุ่งเศรษฐี”

ชื่อภาพ : สงบ
แนวคิด : ภาพนี้สื่อถึงความสงบของพุทธศาสนิกชนที่มาร่วมทำบุญในวัดทุ่งเศรษฐี เนื่องในวันวิสาขบูชา

สถาปัตยกรรมที่โดดเด่นของวัดนี้ก็คือ “มหารัตนเจดีย์ศรีไตรโลกธาตุ” ซึ่งเชื่อกันว่าเป็นสถานที่บรรจบกันของ ๓ โลก คือ สวรรค์ โลกมนุษย์ และบาดาล เป็นสถาปัตยกรรมที่ผสมผสานระหว่างศิลปะแบบ ธิเบต ไทย แขก จีน ฝรั่ง ซึ่งเป็นดำริของหลวงตาย่ามแดงเอง ถือได้ว่า เป็นถาปัตยกรรมที่แปลกใหม่ไม่เหมือนใคร

ชื่อภาพ : สุข
แนวคิด : ต้องการสื่อถึงความสุขของคุณป้าด้วยใบหน้าที่เปื้อนยิ้ม ในที่ทำกินของคุณป้าที่เปรียบเสมือน “ทุ่งเศรษฐี” โดยมีฉากหลังเป็นมหารัตนเจดีย์ศรีไตรโลกธาตุ ของวัดทุ่งเศรษฐี

หลังจากที่เราทราบถึงประวัติความเป็นมาคร่าวๆของวัดทุ่งเศรษฐีแล้ว เรามารู้จัก “ทุ่งเศรษฐี” ในอีกมุมหนึ่งกันดีกว่าครับ คุณป้า สงวน เสนาศิลป์ อายุ ๕๓ ปี และคุณลุง อนัน เสนาศิลป์ อายุ ๕๓ ปีเช่นกัน ๒ สามีภรรยา ที่มีที่ดินติดกับวัด มีอาชีพหลักคือทำนาและปลูกผัก คุณลุงและคุณป้ามีที่ดิน ๑๐ ไร่ แบ่งเป็น ๔ ส่วน คือ ส่วนที่ ๑ ประมาณครึ่งไร่ ปลูกที่พักไว้สำหรับหลบแดดหลบฝน หรือที่คนอีสานเรียกว่า “เถียงนา” ส่วนที่ ๒ ประมาณครึ่งไร่ ปลูกไม้ผลไว้กินเอง เหลือจากนั้นก็เอาไปขายในหมู่บ้าน ส่วนที่ ๓ ประมาณ ๒ ไร่ ปลูกผักไว้ขาย โดยจะมีพ่อค้าคนกลางมารับถึงที่ ใช้ระยะเวลาในการปลูกแต่ละรอบประมาณ ๑ เดือน ก็เก็บเกี่ยวได้แล้ว และส่วนสุดท้าย ส่วนที่ ๔ ประมาณ ๗ ไร่ ปลูกข้าว ซึ่งคุณป้าบอกว่าเป็นรายได้หลักของครอบครัว ถือได้ว่าเป็นการแบ่งสรรปันส่วนที่ดินตามแบบเกษตรทฤษฎีใหม่จริงๆ ผมถามคุณป้าว่า “รายได้ดีไหมป้า” คุณป้าตอบว่า “ก็พอได้อยู่ พอมีพอกิน ส่งลูกชายจนจบปริญญาไป ๒ คนแล้ว” คุณป้าพูดและยิ้ม ในแววตาเปี่ยมไปด้วยความภูมิใจ ผมถามต่อว่า “แสดงว่าลูกชายคุณป้าทำงานแล้วใช่ไหมครับ” คุณป้าตอบและยิ้มกว้างกว่าเดิม “ทำแล้วจ้า คนเล็กทำงานในขอนแก่นนี่แหละ ส่วนคนโตกำลังจะย้ายมาจากกรุงเทพฯ รอสอบสัมภาษอยู่ที่ ม.ข. สอบคอมพิวเตอร์กับสอบภาคทฤษฎีผ่านแล้ว” ผมมองเห็นความสุขที่ทวีคูณขึ้นในแววตาของคุณป้า

ชื่อภาพ : ทุ่ง
แนวคิด : “ทุ่ง” ในที่นี้หมายถึง ทุ่งทำกิน ภาพนี้เลือกใช้ฉากหลังเป็น วัดทุ่งเศรษฐี เพราะต้องการสื่อว่า ทุ่งแห่งนี้เป็นทุ่งเศรษฐีของชาวบ้าน ที่จะใช้ทำกินชั่วลูกชั่วหลาน

และนี่คือ “ทุ่งเศรษฐี” ในอีกมุมหนึ่งที่ผมพามารู้จักครับ คุณลุงอนัน และคุณป้าสงวน ทำการเกษตรทฤษฎีใหม่ในที่ดินของตนเอง ครอบครัวอยู่พร้อมหน้าพร้อมตา ถือได้ว่า คุณลุงและคุณป้าเป็นเศรษฐี ผู้ร่ำรวยและมั่งคั่งทางความสุขอย่างแท้จริงครับ

ชื่อภาพ : เศรษฐี
แนวคิด : คุณลุงในภาพ เปรียบเสมือนเศรษฐี ที่กำลังทำงานอยู่ในที่ทำกินของตัวเองซึ่งเป็นทุ่งเศรษฐีของคุณลุงเอง

แนวคิดรวมของภาพชุดนี้คือ ต้องการตั้งชื่อภาพให้มีความหมายต่อเนื่องกัน เพื่อเล่าเรื่องเดียวกัน คือ การนำคำว่า “สุข” “สงบ” “พุทธ” “สถาน” “ทุ่ง” “เศรษฐี” มารวมกันเป็น “สุขสงบพุทธสถานทุ่งเศรษฐี”